Obejmując części metalowe olejem silnikowym, unika się ich wystawieniem na tlen, co z kolei unika ich utlenieniu przy wysokich temperaturach, chroniąc silnik przed korozją. Można dorzucić też do oleju inhibitory korozji. Sporo olej silnikowy ma też akcesoria w postaci środków czyszczących i dyspergujących, żeby utrzymać silnik w czystości i zminimalizować tworzenie stałych związków tłuszczowych. Tarcie metalowych części tworzy, w sposób murowany, mikroskopijne cząsteczki metalu. Cząsteczki są w stanie przenieść się w oleju, powodując większą erozję i zużycie ruchomych części. Oczywiście by przefiltrować te cząsteczki są filtry oleju. Pompa oleju, wyjście czy też pompa zębata poruszana silnikiem pojazdu zajmuje się przelewaniem oleju przez filtr. Istnieją dwa rodzaje filtrów, o pełnym przepływie i rozdwojonym. Dodatki do olejów silnikowych, takie jak przeciwkorozyjne, zmniejszają korozyjny wpływ oleju na szczegóły ruchome w silniku - sprawdź Dodatek do oleju skrzyni biegów. Akcesoria przeciwutleniające, mają na celu zahamowanie procesu starzenia się oleju. Olej silnikowy tworzy warstwę oddzielającą ruchome części, jakie się obok siebie znajdują. W ten sposób pomniejsza się bezpośredni kontakt, zużycie oraz tworzenie się ciepła, chroniąc silnik. To naturalnie dzięki należytego przewodnictwa ciepła olej silnikowy, w czasie styku z gorącą powierzchnią, wchłania część ciepła, aby przestawić go w inne miejsce, zwykle do powietrza lub jakiegoś typu odprowadnika. W silnikach benzynowych, koturnowy pierścień kompresji może narazić olej silnikowy na temperatury rzędu 160 stopni Celsjusza. W silnikach wysokoprężnych, górny pierścień może wystawić silnik na temperatury ponad 315 stopni Celsjusza.

Oleje silnikowe z wyższymi współczynnikami lepkości mniej się osłabiają w wysokich temperaturach. Wypada zawsze zwracać uwagę na oznaczenie lepkości, jakie znajduje się na zapakowaniu każdego oleju silnikowego. Klasyfikacja Society of Automotive Engineers dzieli oleje silnikowe wedle 11 klas lepkości, 6 klas zimowych i 5 klas letnich. Są także oleje całoroczne, które muszą jednakże spełnić kryteria letnie i zimowe.